Spreuken 15: 1 en 1 Petrus 3: 9: Vrijheid van meningsuiting?

 

dia 1

Gemeente van onze Heer Jezus Christus,

Laat ik  er maar meteen duidelijk over zijn:  ‘ik ben niet Charlie’.

U weet het nog wel: vlak na die verschrikkelijke aanslag in Parijs, op die cartoonisten van Charlie Hebdo, was iedereen ineens ‘Charlie’.  dia 2  Met de goede bedoeling  zich solidair te verklaren met wie getroffen waren, en ook om te laten merken pal te staan voor de ‘vrijheid van meningsuiting’.

Waarin veel journalisten, politici, en burgers, ver gaan: ze vonden en vinden dat alles moet kunnen en mogen, tot kwetsen en beledigen toe, in woord en in beeld. En als je dan het hebt over respect voor elkaar, ook voor de levensovertuiging van je medemens of van groepen in de samenleving, lijkt dat aan dovemansoren gezegd want daar moet je maar tegen kunnen, en als je maar niet aanzet tot haat en geweld, is alles geoorloofd want er is toch ‘vrijheid van meningsuiting’?

Gelukkig dat nu de eerste emoties wat tot rust gekomen zijn, er debat loskomt en ook tegengeluiden komen: moet alles maar gezegd worden, en getekend, ook als daardoor mensen tot in het diepst van hun ziel geraakt en gekwetst worden, als ook al is dat niet bedoeld, er onrust door komt, haat, en zelfs geweld? Is niet soms mijn vrijheid een aantasting van het gevoel van vrijheid en veiligheid van anderen, en is het dan niet wijs en zelfs je plicht daar rekening mee te houden?

Daar zitten altijd dilemma’s in en het vraagt om keuzes, maar dat hoort bij een wereld waarin mensen en groepen samen wonen in hetzelfde land, of samen op dezelfde school zitten – ja en ook, samen in dezelfde kerk – zoals Paulus schrijft over de vrijheid die Christus ons geeft  dia 3  : “Misbruik die vrijheid niet om uw eigen verlangens te bevredigen, maar dien elkaar in liefde, want de hele wet is vervuld in één uitspraak: ‘Heb uw naaste lief als uzelf’. Maar wanneer u elkaar aanvliegt, pas dan op dat u niet door elkaar wordt verslonden”.  (Galaten 5: 13-15)

Wat allereerst slaat op de omgang met elkaar als christenen, binnen de gemeente, maar het gaat natuurlijk net zo goed op voor de werkvloer en de samenleving. Waar elkaar bestoken via de media of door spotprenten zomaar tot escalatie leidt. Terwijl met elkaar in gesprek gaan, elkaar serieus nemen, kan leiden tot meer begrip en acceptatie, en zelfs tot meer samen-werken en tot beter samen-leven. Er zijn mooie voorbeelden van gesprek tussen moslims en andere geloofsovertuigingen, waar betere verhoudingen het gevolg van zijn. En wij zullen als volgelingen van Jezus, met de wijsheid van onze Schepper, als het goed is voorop lopen, en als gemeente wat onze Heer ons voordeed, oefenen.

Tegelijk moeten we eerlijk erkennen dat het wel eens anders lijkt, en mensen van buiten als ze naar de kerk en kerkmensen kijken, het niet zo’n voorbeeld vinden wat ze dan horen en zien: felle discussies, in de pers afbranden wie anders denkt, roddelen over mede-kerkleden, soms zonder echt het verhaal van de ander te kennen hard oordelen en veroordelen, en dan – hoor je vragen: waarom zoveel kerken en groepen? Daar zal vast ook bij die buitenstaanders veel vlotweg oordelen bij zijn, maar toch: is die kritiek echt onzin? Ik zei al dat wat Paulus schrijft over elkaar aanvliegen, blijkbaar gebeurde in de kerk!

Om maar bij onszelf te blijven, als je die twee tekstverzen leest, herkennen we er iets van en doen we er wat mee? Met die spreuk: “een vriendelijk antwoord doet woede bedaren, krenkende woorden wakkeren toorn aan” ? En met wat Petrus schrijft, zelf door schade en schande wijs geworden, en vooral door zijn Heer geleerd: “vergeld geen kwaad met kwaad, en als u wordt uitgescholden, scheld dan niet terug, zegen juist, opdat u ook zelf zegen ontvangt, want daartoe bent u geroepen”.   dia 4

Dat is in de taal van onze tijd de core business van een christen: tot zegen zijn, voor andere mensen het goede zoeken, laten zien wie onze Heer is, zijn liefde doorgeven. En dus ook anders reageren dan een mens geneigd is te doen als hij aangevallen of uitgelachen of beledigd wordt: niet terugschelden of terugmeppen maar naar het voorbeeld van je Heer voor die ander bidden en in gesprek gaan en bereid zijn om te vergeven, een nieuwe start te maken, en te zoeken naar verbinding in plaats van conflict.

Het is als een rode draad door het Bijbelse onderwijs van Jezus en zijn apostelen heen: God liefhebben en dan ook – als tweede gebod dat uit dat eerste voortvloeit en net zo belangrijk is als dat eerste – je naaste, je medemens, liefhebben als jezelf. Net zo belangrijk die twee want je kunt niet God liefhebben en tegelijk je naaste haten, dat is niet met elkaar te rijmen want dan lijk je niet op God, die liefde is.

En dan staat je houding en gedrag ook haaks op dat van Jezus die tot aan het kruis zijn vijanden liefhad en het goede toewenste en voor hen bad tot zijn Vader: “Vader, vergeef het hun, want wij weten niet wat zij doen”, Heer, ontferm U, Kyrie eleison. Jezus van wie Petrus zich zo scherp herinnerde en over wie Petrus schreef: “Toenhij werd uitgescholden, schold hij niet terug. Toen de mensen  hem lieten lijden, bedreigde hij hen niet”.dia 5 En: “Daarmee gaf hij jullie een voorbeeld, hij liet zien hoe je moet leven als zijn volgeling”. Vandaar het vervolg, ons tekstvers: “Als iemand je kwaad doet, doe hem geen kwaad terug. Als je wordt uitgescholden, scheld dan niet terug. Wens mensen dus het goede toe. Dan zal God ook goed voor jullie zijn”.

  Kijk, en wat Jezus ons voordeed en zijn apostelen ons voorhouden, dat werkt ook. Dat leren we van zo’n praktisch boek vol wijsheid en levenservaring als Spreuken. Er staan nogal wat uitspraken in over communicatie, over wat woorden uitrichten. Zoals in Spreuken 15 waaruit we wat van die wijze spreuken naar voren hebben gehaald. Na ons tekstvers meteen vers 2 waar wijze woorden tegenover dwaas gepraat staat. En vers 4 – nu nog een keer uit de Bijbel in Gewone Taal: “Vriendelijke woorden geven mensen kracht om te leven, maar boze woorden maken mensen kapot”. dia 6  Vs. 7 ook: “De woorden van wijze mensen geven inzicht, maar van de woorden van dwaze mensen leer je niet”; vs. 18 weer een sterke: “Als je snel boos wordt, maak je een ruzie erger. Blijf dus kalm, dan houdt de ruzie vanzelf op“. En vers 23: “Het is fijn als iemand precies het goede zegt. Goede woorden op het juiste moment zijn geweldig“. Tot slot nog eentje uit een later hoofdstuk, als opsteker voor het vervolg: “Woorden kunnen goed doen of kwaad doen. Denk dus goed na voordat je iets zegt”. dia 7

Noem dat zelfcensuur, zie dat als angst of zwichten voor eventuele tegenreacties, het is handen en voeten en vooral stem geven aan wat van leren van onze goede God en het voorbeeld van onze Heer Jezus kwaad te overwinnen met het goede.  Het bijzondere van het boek Spreuken is dan dat meestal geen geboden of verboden worden gegeven – zo van: zo moet je het doen en dat mag juist niet – maar dat in korte kernachtige uitspraken en beeldspraak wordt aangegeven hoe het in elkaar zit, hoe het werkt, wat gebeurt als je dit of dat doet, of het nalaat. Ik las: “Er wordt kortweg gezegd dat het in het leven zo toegaat als hier wordt verzekerd. ‘Zo is het leven’, en anders niet“. Met als boodschap: doe er je winst mee!           dia 8

Hoor zo die spreuk van vanmorgen, nu uit de BGT: “Boze mensen worden rustig als je vriendelijk tegen hen bent, maar ze worden woedend als je hen beledigt”. Meteen komt dan de vraag op of dat wel het leven is, of het wel altijd zo werkt. Dat laatste vast wel, denk maar weer aan Parijs, en aan andere voorvallen van mensen en bevolkingsgroepen die zich gekwetst en gefrustreerd voelen, wat heeft geleid tot uit de hand gelopen demonstraties en zelfs tot terroristische aanslagen. En misschien kent u uit eigen ervaringen ook wel situaties binnen gezin of familie of van de werkvloer waar ruzies escaleren door gebrek aan geduld en tact, en soms subtiele of openlijke beledigingen en pesterijen gruwelijk kunnen escaleren. Wat als het goed is aan het denken zet en leermomenten zijn: hoe voorkom je dit, wat is mijn eigen rol erin, als vader of moeder, broer of zus, collega, klasgenoten?       dia 9

Het eerste deel van die spreuk is lastiger: dat vriendelijk reageren woede doet bedaren, dat boze mensen rustiger worden als je vriendelijk op hen reageert – gaat dat altijd zo? Kan het niet juist olie op het vuur zijn, omdat de ander het zo kan opvatten dat je de boosheid niet serieus neemt, dat je alles maar weg lacht? En zit de wereld niet zo in elkaar dat grote monden en stevige taal veel oplevert? Dat je soms machthebbers en vastgelopen structuren keihard onder druk moet zetten omdat er anders nooit wat verandert, en dat spot wat verkeerd is ontmaskert. En dat toch alles wat mensen denken en voelen gezegd mag en vaak ook moet worden, omdat het anders wordt opgekropt en het er des te heftiger uitbarst?

Trek maar door naar ons gemeente-zijn waar ook af en toe vragen zijn en en kritiek: mag dat dan niet, moet je alles over zijn kant laten gaan, om de ‘lieve vrede’ ?

dia 10

Nou, dat laatste is de bedoeling niet, ook onze Heer kon messcherp zijn en in de brieven van zijn apostelen staan vaak stevige uitspraken, vermaningen, kritiek. Breder: hetzelfde geldt van de samenleving in zijn geheel: een maatschappelijk debat, een politieke strijd, dat mag op het scherpst van de snede, luid en duidelijk. Er staan ook spreuken over straf voor wie kwaad doet, over berispingen die je ter harte moet nemen (5), over een wijze koning die als rechter onrecht hard aanpakt. Als dingen je dwars zitten, als je onrecht ziet, of als iemand iets zegt of doet waar je last van hebt, mag die ander weten wat het met je doet, wat hij of zij aanricht.

Maar wat we leren uit zo’n spreuk en leren van wat Jezus heeft gezegd en gedaan, is dat het heel erg aankomt op wat ons drijft, of onze instelling en onze bedoelingen. Of hoe we naar een ander kijken en op die ander reageren, wordt bepaald door wat we vinden van die ander, door vooroordelen over hem of haar, door wantrouwen en angst, of door een positieve grondhouding van willen begrijpen en verbinden. Ik las: “Welke mening je ook bent toegedaan, altijd ben je geroepen om de wijze waarop je die mening uitdraagt en verwoordt, te toetsen aan het Woord van God”. En dan kan vrijheid van meningsuiting nooit zijn dat ik alles mag zeggen wat ik denk en dat hoe ik dat zeg niet uitmaakt, maar dan is het de toon die de muziek maakt, en zullen we bedenken wat we leren van Paulus: “als je geen liefde voor elkaar hebt, zijn je woorden zinloos”, en zijn collega Jakobus schrijft: “je moet altijd bereid zijn naar een ander te luisteren, en denk dan goed na voordat je iets terugzegt, en wordt vooral niet meteen kwaad, want als je meteen kwaad bent, ga je dingen doen die God niet goed vindt; nee, blijf altijd vriendelijk, en doe alles weg wat slecht is”.

Wie reageert met dit dat toch wel erg veel gevraagd is, niet te doen, die heeft gelijk. Diezelfde Jakobus weet dat ook wel dia 11: “niemand van ons is de baas over zijn tong, steeds weer zeggen we verkeerde dingen; met onze woorden kunnen we zelfs mensen doden” …en: “we gebruiken onze tong om andere mensen te vervloeken”, mensen die ook door God zijn gemaakt, geschapen als Gods evenbeeld, net als wij,

En dan, in lijn met de wijsheid uit het Spreukenboek: “Wie jaloers is of zichzelf beter vindt dan anderen, leeft helemaal verkeerd, en zorgt overal voor onrust. Echte wijsheid krijg je van onze God. Je laat zien dat je wijs bent als je leeft zoals God het wil. Wijze mensen leven namelijk in vrede met iedereen. Ze zijn geduldig en gehoorzaam. Ze zijn goed voor anderen. Ze behandelen alle mensen gelijk, en zijn altijd eerlijk. Ze doen alleen maar goede dingen. Mensen die goede dingen doen en in vrede leven met iedereen, zorgen overal voor recht en vrede”   (Jak. 3: 16-18)

En om niet meer te noemen, vlak voor ons tekstvers schrijft Petrus over met elkaar meeleven en elkaar liefhebben en bereid zijn om de minste te zijn – en zo tot zegen.

  Wie dan denkt of zegt dat het wel veel vraagt van je incasseringsvermogen en dat het leven nou eenmaal hard is en dat je toch erg naïef bent als je denkt dat het zo werkt – die zou twee dingen vergeten.  Dat is in de eerste plaats dat ons ook nergens wordt voorgespiegeld dat leven als een christen vanzelf gaat maar juist dat het vechten is en dat wie Jezus wil volgen zichzelf moet willen verloochenen en dat gaat nooit vanzelf. Maar in de tweede plaats: God belooft ons zijn kracht en de hulp en leiding van de Heilige Geest die ons hart en ook onze mond wil ‘heiligen’.

Waar we om mogen bidden – wat we zo meteen ook gaan doen met Psalm 141: “doe mij Heer, te rechter tijd zwijgen, laat mij niet spreken zonder grond, bewaak de deuren van mijn mond, laat niet mijn hart tot kwaad zich neigen” – en met dat andere lied wat weer de diepste laag aanboort waar het kwaad vandaan komt en dus de verandering moet beginnen: “bekeer ons felle hart, deel ons uw liefde mede die onze boosheid tart, die onze mond leert spreken, en onze handen leidt” (Lied 285).

Dus gaat het gevecht niet tegen anderen maar tegen onszelf en kwaad in onszelf. Er is een wereld te winnen, als we met hulp van Gods Geest, onszelf overwinnen. Ook daar is een spreuk over, nu een keer in de vertaling van 1951: “een lankmoedig mens overtreft een held, wie zijn geest beheerst hem die een stad inneemt”. (16:32). Lankmoedig zijn, dat is geduld: lange adem hebben, in plaats van een kort lontje. Andersom is ook maar al te waar: “iemand zonder zelfbeheersing is als een stad waarvan de muur is geslecht” (25:28). Je stelt je open voor allerlei negativiteit.Je ontploft zomaar, en je sleept anderen mee, net zoals zo’n zelfmoordterrorist.

dia 12

Wat een wijsheid reikt God ons aan, noem het geestelijk wapentuig: een hart vol van zijn liefde, een luisterend oor, geduld, goede woorden, zijn bevrijding en vergeving. We kunnen ermee aan de slag, in eigen leven, in onze gezinnen, in de gemeente. Waar als het goed is veiligheid is: om van hart tot hart met elkaar te praten, te delen wat we echt vinden en voelen, zeg maar: echt vrijheid van meningsuiting zonder op eieren te moeten lopen en bang te zijn dat je wordt afgeserveerd omdat je anders denkt en doet dan ‘het hoort’, omdat je dan niet goed bezig bent of niet gereformeerd bent of te slap.

Ja, en als liefde ons drijft, zijn we tegelijk ook voorzichtig zijn met elkaar, en geduldig, voelen we aan wanneer zwijgen beter is, en weten we de juiste toon te treffen, zoals Petrus even verder schrijft: “voert u het woord, laat dan Gods woorden doorklinken in wat u zegt” , en neem ook de leefregels ter harte die Paulus meegeeft in Ef. 4 en 5:  dia 13   “Leg…de leugen af en spreek de waarheid tegen elkaar, want wij zijn elkaars ledematen. Als u boos wordt, zondig dan niet: laat de zon niet ondergaan over uw boosheid, geef de duivel geen kans. Laat geen vuile taal over uw lippen komen, maar alleen goede en waar nodig opbouwende woorden, die goeddoen aan wie ze hoort….Laat alle wrok en drift en boosheid varen, alle geschreeuw en gevloek, en alle kwaadaardigheid…..Ook dubbelzinnige, oppervlakkige en platvloerse taal is ongepast – spreek liever woorden van dank”. Dat is vrijheid die verantwoordelijk maakt.

Nee, ik wil niet Charlie zijn, laat mij maar zijn als Jezus, zijn voorbeeld volgen.

dia 14

Toch wel een mooi gebed, in dat lied: “Ik wil jou van harte dienen en als Christus voor je zijn. Bid dat ik genade vind, dat jij het ook voor mij kunt zijn”. En zo tot veel zegen!

                                                       amen                  

dia 15 

vraag voor deze week: 

Hoe kun je groeien in liefdevol spreken, ook bij meningsverschillen?


 liturgie morgendienst

votum en groet

zingen:      Ps. 3: 1,2

Gods leefregels

zingen:      Ps. 19: 4,5 

gebed

Schriftlezing:  Spreuken 15: 1-7,18,23,31-33

zingen:     Ps. 19: 6

Schriftlezing: 1 Petrus 2: 19-25 en 3: 8-12

zingen:     Ps. 34: 5,6

verkondiging:  Spr. 15: 1 en 1 Pet.3: 9

zingen:     Ps. 141: 2,3,5,6

gebed

collecte

zingen:     Lied 285: 1,3,4

zegen

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *