Preek over Psalm 42 ‘Heimwee en verlangen’
Zingen: Opwekking 281 ‘Als een hert dat verlangt naar water’
Belijdenis van afhankelijkheid – amen
Groet – amen
Zingen: God zal zorgen…. (lied n.a.v. coronacrisis, A.F. Troost)
melodie van ‘Wie maar de goede God laat zorgen’ (LvK 429)
1. Je jubelt: God zal voor mij zorgen
wanneer ik hulp van Hem verwacht!
Toch kun je bang zijn, bang voor morgen:
één lange, eindeloze nacht.
Geloof wat vast en zeker is:
licht overwint de duisternis!
2. Je dacht dat God zijn schapen leidde,
het hele leven één groot feest,
tot aan de einder groene weiden –
maar dan: een wond die niet geneest!
Al zal de Herder bij je zijn,
soms ga je door een diep ravijn.
3. Je meende: Christus is zo machtig,
één woord – het onweer zwijgt al stil.
Je dacht: mijn Vader is almachtig,
de wind gaat liggen als Hij wil.
Maar dan opnieuw: een donderslag,
chaos die niemand eerder zag.
4. Je fluistert toch dat God zal zorgen
ook als geen zon je tegenlacht?
Houd dat dan vast, want Hij zal morgen
doen wat geen mens meer had verwacht:
dan zal de aarde hemel zijn,
dan zal het eeuwig Pasen zijn!
Gods leefregels
Zingen:
Gebed
Bijbellezing: Psalmen 42 en 43
Zingen: Ps. 42: 1-6 Levensliederen
allen
1. Als een hulpeloze hinde,
die naar stromend water smacht,
zo verlang ik u te vinden,
u, mijn God, op wie ik wacht.
Ik verlang naar God, die leeft,
die mijn ziel te drinken geeft.
Wanneer zal ik hem ontmoeten,
zal Gods glimlach mij begroeten?
vrouwen
2. Alle nachten, alle dagen
eet ik niets dan tranenbrood,
want ik hoor hoe zij me vragen:
‘Is die God van jou soms dood?’
O, wat weet ik het nog goed
hoe ik meeliep in de stoet,
hoe we dansend bleven zingen,
juichend naar Gods woning gingen.
allen
3. Waarom, ziel, zo aangeslagen,
waarom bang en rusteloos?
Hoop op God, stel hem je vragen.
Wees niet langer lusteloos.
Want de dag komt – heb geduld –
dat je hem weer prijzen zult.
Ik kijk uit naar nieuwe tijden,
want mijn God zal mij bevrijden.
vrouwen
4. Ik ben uitgeput van binnen,
2. Ik ben uitgeput van binnen,
aangeslagen, opgebrand.
God, op U zet ik mijn zinnen,
in dit berg- en heuvelland.
Hoor hoe diep het water dreunt,
hoe mijn ziel daaronder kreunt.
Ik raak machteloos bedolven
onder al uw hoge golven.
mannen
5. God de HEER geeft zijn genade,
overdag – en ’s nachts een lied.
Bij mijn rots ga ik te rade:
‘Waarom komt en redt U niet?
Waarom laat U me alleen
met de vijand om me heen?”
Lachend laten ze me weten:
‘Is jouw God je soms vergeten?’
allen
6. Waarom, ziel, zo aangeslagen,
waarom bang en rusteloos?
Hoop op God, stel hem je vragen.
Wees niet langer lusteloos.
Want de dag komt – heb geduld –
dat je hem weer prijzen zult.
Ik kijk uit naar nieuwe tijden,
want mijn God zal mij bevrijden.
Preek ‘Heimwee en verlangen’
Gemeente van Christus,
Ik heb normaal gesproken niet zoveel met heimwee, met terugkijken en terug verlangen naar wat vroeger beter was, mooier, toen geluk nog gewoon was. Niet omdat je dan vaak heel selectief terugkijkt en vergeet wat juist minder was vroeger, lastiger, maar ook omdat het weinig oplevert want je leeft hier en nu. En vooral: als je gelooft dat God je leven leidt en God vandaag geeft wat vandaag nodig is, dan is de uitdaging om bij de dag te leven en ter harte te nemen wat Paulus van de Heer hoorde en moest leren toen een probleem waar hij mee worstelde niet werd opgelost en het niet werd zoals voor dat probleem: aan mijn genade heb je genoeg. Ja, en op oudejaarsavond van vorig jaar ging de preek erover dat we als mensen en zeker als christenen altijd onderweg zijn, en dat stilstaan en achterom verlangen niet past bij mensen die achter Jezus aan willen want Jezus gaat verder en zegt: volg Mij…en Jezus herinnert ook ergens aan wat ooit de vrouw van Lot overkwam toen zij niet kon loslaten en bleef staan en maar achterom bleef kijken..
Ja maar toch, er kunnen omstandigheden zijn dat heimwee en weemoed toeslaan. Als alles waar je aan gewend was en blij van werd, energie van kreeg, wegvalt. En dan zijn er genoeg voorbeelden op te sommen in deze tijd: van anderen en jezelf. Als je thuis moet blijven of op je kamer en al weken geen bezoek mocht krijgen, en je terugverlangt naar een kamer vol, naar kinderen die elke week even kwamen, naar je kleinkinderen of de thuishulp die elke week kwam, voor het werk en voor een praatje. Als er al weken geen kerkdienst meer is en verlangt naar weer samen zingen en elkaar ontmoeten; als je niet naar je geliefde in het verpleeghuis kan, en het blijft bij af en toe bellen, al of niet met beeld; als je bruiloft of verjaardag niet gevierd wordt.. Als je bloeiende bedrijf ineens plat ligt, je baan wegvalt, je winkel zoveel leger is…En zo zou ik nog wel even kunnen doorgaan, ieder heeft zo eigen voorbeelden van wat in deze lastige maanden zo anders is, zoveel saaier, zoveel eenzamer – naast gelukkig ook allerlei mooie initiatieven en voorbeelden van aandacht, hulp, zorg….
Dan zie je beelden langskomen van niet eens zo lang geleden en het doet pijn: een koningsdag met volle straten, de Dam vol mensen op 4 mei, een kerk vol zingende mensen, een gezellig stadscentrum op zaterdagmiddag, een kamer vol visite…was het maar weer zoals toen en toen – de koning zei het treffend vanuit zijn huiskamer met koningsdag: ik hoop dat dit de allerlaatste koningsdag thuis zal zijn….en vene later kwamen de beelden van vorige Koningsdagen…toen was het nog echt feest… Het is heimwee maar vooral daar door heen verlangen: naar weer betere tijden.
Waarmee we helemaal in de psalm zitten die we lazen en die onze aandacht vraagt. Een psalm met veel tranen, lijden onder de spot van vijanden, eenzaamheid, vol heimwee naar wat vroeger zo gewoon en zo mooi was en nu zo ver weg lijkt, maar ook een lied van verlangen: naar God, naar nieuwe tijden; een lied ook vol hoop. Zoals bij meer psalmen roept het veel herkenning op en tegelijk zit er aansporing in om jezelf aan te pakken en niet bij de pakken neer te blijven zitten, als een refrein dat drie keer terugkomt: twee keer in Psalm 42,en als slotakkoord in Psalm 43: “Waarom, ziel, zo aangeslagen, waarom bang en rusteloos? Hoop op God, stel Hem je vragen. Wees niet langer lusteloos. Want de dag komt – heb geduld – dat je Hem weer prijzen zult. Ik kijk uit naar nieuwe tijden, want mijn God zal mij bevrijden.”
Ik las: “Dat refrein is een pareltje: de dichter heeft het zwaar, maar hij roept zichzelf tot de orde en komt zelfs tot een dankzegging. Dat doet hij drie keer, want zo vaak is nodig om tot rust en vertrouwen te komen.” Je moet het dus steeds weer tegen jezelf zeggen en van anderen – van God en mensen – horen, en steeds weer zingen. Dat is een boodschap die ik zelf hard nodig heb, en die ik u en jou wil meegeven, niet als een makkelijke oplossing alsof dan de tranen weg zijn en de slapeloze nachten, alsof er dan snel toch weer bezoek kan komen of een baan op je ligt te wachten, alsof dan de kerken weer vol zitten binnenkort en er goede medicijnen zijn en een vaccin, ook niet om je kop in het zand te steken – wat in geneigd ben te doen zo af en toe – en vooral goed nieuws te willen horen en je daaraan vast te klampen – wat ik soms doe. Maar vooral om naar boven te kijken, waar God is die heeft bewezen een redder te zijn, op zijn tijd en zijn manier; aan wie je je vragen mag blijven stellen en voor wie je niet je groter en stoerder hoeft voor te doen dan je bent, bij wie je altijd terecht kunt en op wie je altijd een beroep mag doen: “vestig je hoop op God, mijn God die me ziet….en me redt”. Houdt dat vast, tegen de klippen op, en kijk uit naar nieuwe tijden!
Weer terug die psalm induiken helpt daarbij: we staan er niet alleen voor en gevoelens van heimwee en verlangen, van hopen tegen alles in, zijn van alle tijden. Van de dichter van dit lied en de situatie waarin het lied ontstaan is, weten we weinig. De Korachieten die in deze en volgende psalmen vermeld worden, waren Levieten die in de tijd van Salomo – toen de eerste tempel werd gebouwd – vooral belast met bewakingstaken (ze worden ‘poortwachters’ genoemd) maar werden later net als de nazaten van mannen als Asaf, Heman en Jeduthun – ingeschakeld als tempelkoor. In 2 Kronieken 20: 19 staat daarvoor een aanwijzing: “En de Levieten uit de familie van Korach (…..)zongen staande met luide stem de lof van de HEER, de God van Israël”. Dat was heel veel jaren na de tijd van Salomo, tijdens koning Josafat. Ëen kunstig lied van de Korachieten zal wel betekenen: bestemd voor het tempelkoor.
Het bijzondere van deze psalm is dat het lied heel persoonlijk wordt: een ik-psalm. Wat trouwens van heel veel psalmen geldt, zeker ook de vele met de naam David. En dat is mooi want bij God telt elk mens, is niemand een nummer, en is elk leven en elk levensverhaal de moeite waard, ook om voorgoed een plek te krijgen in de Bijbel en in het zangboek van de kerk van alle tijden, herkenbaar door mensen nu en later. En als je dan zo’n lied leest of hoort voorlezen of meezingt, kun je er je eigen leven met verdriet en pijn, heimwee en verlangen, wanhoop en hoop, en blijdschap in terugvinden en mee uitzingen, voor jezelf of samen, thuis of in een volle kerk……
Nou, dat laatste, die volle kerk, die er al even niet is voor ons, miste de dichter ook: “Weemoed vervult mijn ziel nu ik mij herinner hoe ik meeliep in een dichte stoet en optrok naar het huis van God – een feestende menigte, juichend en lovend.” Een herinnering aan lang geleden en ver weg en dat doet best pijn want waarom…Een dichter brengt het zo onder woorden: “Hoe ruimschoots liet Gij U vinden, met z’n allen trokken we zingend op naar uw huis! Maar nu – ik herken u niet meer. Andere wereld, onbereikbaar. Reikhalzend zie ik naar U uit, zal ik het nog beleven? “. Uit het vervolg leren we wie zo klaagt kennen als een vluchteling, een balling, iemand die door waarschijnlijk oorlogsgeweld of een opstand niet kan reizen en niet naar de tempel kan: ‘Mijn ziel is bedroefd, daarom denk ik aan U, hier in het land van de Jordaan, bij de Hermon, op de top van de Misar”. Dat was ver in het noorden, ver van Jeruzalem waar de tempel stond, waar God woonde, en het volk samen was. Naar vandaag vertaald: alleen in het ziekenhuis of in het verpleeghuis, of thuis met weinig of geen bezoek, in quarantaine of ver weg in een ander land met dichte grenzen… in de hoop dat je terug mag maar wanneer en hoe is het met je familie? Ja, en wanneer kun je die anderen van je kerk weer ontmoeten, en weer samen zingen en koffie drinken na de dienst, wanneer weer kring of bijbelclub, wanneer kan je kind worden gedoopt of opgedragen, mag je belijdenis doen, vieren we weer avondmaal? Ja, en bedenk wel hoe anders en nog veel moeilijker die Israëliet in ballingschap het gehad zal hebben, zonder smartphone, zonder skype of videobellen, zonder tempeldiensten online, en met familie en vrienden ver weg, en vijanden op de loer en de spot van die vijanden nog in zijn oren: hé, waar is jouw God dan, die jou toch helpt…..dat maakt het allemaal nog erger want is dat niet zo: God, waar bent U nou? Dan huilt je hart en komen de tranen: “Tranen zijn mijn brood, bij dag en bij nacht…mij gaat door merg en been de hoon van mijn belagers, want ze zeggen heel de dag: ‘Waar is dan je God?’ …..Dan blijft niets anders over dan een schreeuw naar omhoog, een gebed uit de diepte en van ver naar waar God toch is: “Waarom komt en redt U niet? Waarom laat u mij alleen met de vijand om mij heen?” Heer waarom vergeet U mij, waarom ga ik gehuld in het zwart, door de vijand geplaagd?” Maar is God niet ook je tegenstander: ‘Al uw golven slaan zwaar over mij heen”. Ik verdrink!
Er zit in deze psalm een enorme spanning: in de dichter zelf, en tussen hem en God. Aan de ene kant is er dat heimwee naar hoe goed het was, en de frustratie over hoe anders het allemaal geworden is, en vragen die hem naar de strot vliegen over wat die betekent en waarom het zo gaat en vijanden dit hem aandoen en God blijkbaar dat toelaat en niet ingrijpt: Heer, ‘Waarom komt en redt U niet? Waarom laat U me alleen met de vijanden om me heen” en dat terwijl ik zo naar uw nabijheid verlang. Ja, want dat trilt door alles heen, daar begint het mee en daar loopt het op uit: “Ik verlang naar God, die leeft, die mijn ziel te drinken geeft. Wanneer zal ik hem ontmoeten, zal Gods glimlach mij begroeten?…en Want de dag komt – heb geduld –dat je hem weer prijzen zult. Ik kijk uit naar nieuwe tijden, want mijn God zal mij bevrijden… met nog sterker Psalm 43: “Heer, zend uw licht, laat mij ervaren dat U mij naar uw woning leidt. Wanneer ik kom bij uw altaren, zal ik U prijzen bij de snaren”. Dat is de ene kant: verlangen dat nog niet vervuld wordt, afstand, God die zwijgt…en aan de andere kant een toch sterk en ongeschokt vertrouwen dat God er is als de levende God en dat God hem niet is vergeten en hem zal redden, wat hij keer of keer tegen zichzelf zegt, en ons tegen onszelf laat zeggen: vestig je hoop op God, blijft dat ondanks alles en tegen alles in – ook tegen die vijanden in – doen: hoop op God en stel Hem je vragen – loop dus niet bij Hem weg maar schreeuw het uit naar Hem- want ik weet zeker dat ik eens Hem weer zal loven, samen met anderen, in zijn tempel, in zijn kerk, mijn God – dat blijft zo – mijn God die mij ziet en mij redt.
Boven de preek heb ik gezet dat het in deze psalm gaat om heimwee en verlangen, maar eigenlijk mist dan waar het gelukkig op uit mag lopen, en dat is de hoop, die de dichter zichzelf en ons wil meegeven: vestig je hoop op God, eens zal ik Hem weer loven…en dat is daarna heel veel eeuwenlang gebeurd, tot vandaag aan toe, ook met de woorden van deze psalm en andere psalmen en liederen, wereldwijd zelfs. Hoe het verder de eerste maker van dit lied vergaan is weten we niet, of hij ooit weer in de tempel is geweest, wie zal het zeggen, eigenlijk denk ik van wel, en gelukkig is ook dit lied vanuit de verte en de diepte van veel ellende en tranen bewaard gebleven en met al die andere liederen van Israël meegegaan de eeuwen door. Als een levensecht lied van heimwee en tranen, verlangen naar beter en vooral naar de nabijheid van God: “wanneer mag ik nader komen en Gods gelaat aanschouwen?”, en als een lied dat de hoop levend houdt en ons in onze zorgen hoop wil geven.
Ja, en dan mogen wij dat lied zingen als mensen die Jezus kennen en willen volgen. Jezus die meer dan wie ook ons Gods gezicht laat zien en zijn vriendelijke ogen, en die daarvoor nog meer dan de dichter van Psalm 42 er diep onderdoor is gegaan, tot aan het kruis en tot in de dood, tegen wie ook is geschreeuwd: waar is nou jouw God? En die zelf God heeft geroepen: “ Mijn God, mijn God, waarom verlaat Gij mij, en blijft zover, terwijl ik tot U schrei, en redt mij niet naar gaat aan mij voorbij? Hoe blijft Gij zwijgen?”. Dat is een schreeuw uit de diepte naar God heel hoog en ver weg met woorden van David in Psalm 22; het hadden ook kreten uit Psalm 42 kunnen zijn: “Waarom komt en redt U niet? Waarom laat U mij alleen met de vijand om me heen?”. En weer in Psalm 43: ‘Waarom laat U mij zolang lijden door mensen die bedrog verspreiden. Waarom heb ik het zo benauwd en word ik uitgejouwd?”. Heftig! Het komt heftiger dan ooit op Jezus af, daar aan het kruis, bespot, verlaten, alleen. Maar ook Jezus bleef zich vastklampen aan God, God zijn vragen stellen: waarom? En hij bleef roepen tot God en hopen op God: mijn God die mij ziet en mij zal redden. We mogen geloven en we vieren het elke zondag, op afstand van elkaar maar toch verbonden met elkaar en met zoveel anderen wereldwijd, en samen met onze God: God heeft zijn Zoon gered en door Hem redt Hij ons; Hij gaf en geeft nieuwe tijden.
In de berijming van psalm 42 zoals we die gezongen hebben, zit een oproep aan onszelf en elkaar: “Wees niet langer lusteloos. Want de dag komt – heb geduld –
dat je hem weer prijzen zult”. Dat prijzen van God hoeft natuurlijk niet te wachten, dat kun jij en kan ik elke dag doen, op jezelf of in kleine kring, maar de dichter van dit lied bedoelde natuurlijk dat hij ernaar uitkeek dat weer samen te doen, in Gods tempel. En wij kijken ernaar uit – ik wel in elk geval – dat er weer kerkdiensten zijn om God en elkaar te ontmoeten, samen te luisteren en te zingen en te bidden; en dat er een eind gaat komen aan afstand houden van elkaar en niet op bezoek bij elkaar – en dan is geduld best lastig vind ik zelf, en onzekerheid, want we willen zo graag…en wanneer dan, en wat als het allemaal nog veel langer duurt…..wat doet dat met je?
Paulus die daar ook ervaring mee had, zet ons met beide benen op de grond en spreekt ons tegelijk moed in, als hij in Romeinen 8 het heeft over een schepping in nood die reikhalzend uitkijkt naar de beloofde nieuwe tijd van vrede en herstel en dan erop wijst dat hopen op iets met zich meebrengt dat waarop we je hoopt er nog niet is: ‘Wie hoopt er nog op wat hij al kan zien? Maar als wij hopen op wat nog niet zichtbaar is, blijven we in afwachting daarvan volharden”. Houdt vol, horen we ook elke keer vanuit de regering, en dan zucht ik in mezelf: hoelang moet dat dan nog? Maar dan lees ik door bij Paulus: “De Geest helpt ons in onze zwakheid…de Geest pleit voor ons met woordloze zuchten.” Ja, en Jezus weet het ook en komt voor ons op…volhouden dus maar met geloven en hopen…en met zingen: ‘Wees niet langer lusteloos, Want de dag komt – heb geduld – dat je – samen – Hem weer prijzen zult. Ik kijk uit naar nieuwe tijden – jij ook? – want onze God zal ons bevrijden!’
amen
Zingen: Ps. 43: 2,3 DNP
2. Heer, zend uw licht, laat mij ervaren
dat U mij naar uw woning leidt.
Wanneer ik kom bij uw altaren,
zal ik U prijzen bij de snaren.
Dan uit ik al mijn dankbaarheid,
omdat U mij bevrijdt.
3. Mijn ziel, waarom zo neergebogen?
Waarom onrustig, vol verdriet?
Hoop op de Heer, houd Hem voor ogen.
Hij zal je eenmaal weer verhogen.
Ik zal Hem eren met een lied,
mijn redder die mij ziet.
Gebed
Collecte
Zingen: Lied 416: 1-4 ‘Ga met God’
Zegen
Amen: